Theo dự thảo nghị quyết về cơ chế đặc biệt cho dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam trình Bộ Tư pháp thẩm định, Bộ Xây dựng đã đề xuất một loạt ưu đãi tài chính, giảm thuế và quy định cụ thể cho các dự án thực hiện theo mô hình hợp tác công tư (PPP).

Dự thảo đề xuất rằng để đảm bảo khả năng tài chính của các mô hình đầu tư kinh doanh và dựa trên phản hồi từ các doanh nghiệp như Vinspeed và Thaco, Chính phủ nên cho phép các nhà đầu tư vay ngân sách nhà nước tới 80% tổng mức đầu tư dự án (không bao gồm chi phí giải phóng mặt bằng) với lãi suất 0% trong 30 năm. 20% còn lại sẽ do chính các nhà đầu tư cung cấp.

Tuy nhiên, theo Luật Quản lý nợ công năm 2017, hiện chưa có cơ chế nào để Chính phủ cho doanh nghiệp vay vốn ngân sách nhà nước. Do đó, Bộ Tài chính khuyến nghị nên trình đề xuất này lên cấp trên để xem xét và phê duyệt.

Bộ Tài chính cũng bày tỏ quan ngại. Nếu chính phủ vay tiền và cho các nhà đầu tư vay lại với lãi suất 0% trong tối đa 30 năm, thì chính phủ sẽ chịu chi phí lãi vay một cách hiệu quả, làm tăng nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của chính phủ và có thể đẩy những nghĩa vụ này vượt quá ngưỡng an toàn, tác động tiêu cực đến xếp hạng tín dụng của quốc gia.

Hơn nữa, các khoản vay không lãi suất có thể làm giảm động lực trả nợ. Nếu không có áp lực trả lãi, các doanh nghiệp có thể ít cam kết trả nợ hơn, khiến việc thu hồi nợ trở nên khó khăn và đi chệch khỏi các nguyên tắc quản lý nợ dựa trên thị trường.

Bộ lưu ý thêm rằng việc yêu cầu các nhà đầu tư hoàn trả toàn bộ khoản vay một lần vào cuối thời hạn sẽ gây ra rủi ro đáng kể, đặc biệt là khi dự án có nhu cầu vay lớn và khả năng thu hồi doanh thu không chắc chắn nếu kết quả tài chính kém hiệu quả.

Để khuyến khích sự tham gia của tư nhân vào dự án, Bộ Xây dựng đã tổng hợp các đề xuất của nhà đầu tư và chuyển đến các bộ liên quan để đánh giá và xây dựng chính sách.

Tuy nhiên, Bộ thừa nhận họ thiếu chuyên môn để đánh giá tác động kinh tế vĩ mô của các chính sách tài chính đó và do đó chưa có đủ cơ sở để báo cáo đề xuất lên chính phủ.

Việc hoàn vốn của nhà đầu tư có thể mất hơn 33 năm

Về tỷ lệ góp vốn cổ phần của nhà nước, dự thảo nghị quyết quy định tỷ lệ này không được vượt quá 80% tổng chi phí dự án theo mô hình PPP.

Bộ Xây dựng đã phân tích kinh nghiệm quốc tế qua 27 dự án PPP đường sắt và nhận thấy rằng trong nhiều trường hợp, mức hỗ trợ của nhà nước cao hơn đáng kể so với mức trung bình do tính phức tạp của dự án và tính chất dịch vụ công.

Báo cáo tiền khả thi sơ bộ ước tính rằng nếu nhà đầu tư PPP ban đầu chi 6,57 tỷ USD (khoảng 9,7% tổng vốn đầu tư, bao gồm cả giải phóng mặt bằng) vào đầu máy toa xe và thiết bị vận hành, đồng thời tiếp tục đầu tư thêm 13,31 tỷ USD trong giai đoạn vận hành, thì tiểu bang sẽ cần trợ cấp khoảng 780 triệu USD cho những khoản lỗ vận hành ban đầu thông qua hỗ trợ giá vé.

Theo kịch bản này, thời gian hoàn vốn dự kiến của nhà đầu tư là khoảng 33,61 năm.

Nếu doanh thu giảm 5% thì thời gian hoàn vốn sẽ tăng lên khoảng 41,18 năm và chính phủ sẽ cần hỗ trợ 1,05 tỷ USD. Doanh thu giảm 10% sẽ khiến chi phí không thể phục hồi được.

Quy định PPP hiện hành giới hạn tỷ lệ góp vốn nhà nước không quá 70% tổng vốn đầu tư của dự án. Tuy nhiên, do quy mô lớn, độ phức tạp về mặt kỹ thuật và tính chất phúc lợi công cộng của đường sắt cao tốc - chủ yếu phục vụ các mục tiêu xã hội, quốc phòng và an ninh - lợi nhuận tài chính dự kiến sẽ thấp.

Để nâng cao khả năng tài chính và thu hút đầu tư tư nhân, Bộ đã đề xuất tăng tỷ lệ vốn nhà nước cho phép lên 80%.

Ưu đãi thuế được đề xuất cho thiết bị nhập khẩu

Về ưu đãi thuế, Bộ Xây dựng lưu ý rằng các quy định hiện hành chỉ liệt kê các sản phẩm có thể được sản xuất trong nước chứ không giải quyết các trường hợp sản xuất trong nước không đủ về chất lượng hoặc số lượng.

Do tính phức tạp của dự án, Bộ đã đề xuất chính sách thuế nhập khẩu ưu đãi, cho phép miễn thuế đối với thiết bị chưa được sản xuất trong nước hoặc không đáp ứng yêu cầu kỹ thuật.

Dựa trên tham vấn với Bộ Công Thương, đề xuất này sẽ miễn thuế nhập khẩu cho các nhà đầu tư đối với máy móc, phương tiện đường sắt, phụ tùng và vật liệu dùng để xây dựng, cải tạo, nâng cấp, bảo trì và vận hành cơ sở hạ tầng đường sắt - miễn là các mặt hàng đó không được sản xuất trong nước hoặc không đáp ứng các thông số kỹ thuật.

Tam An